Mustalah Al Hadith – Sesi 33 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 10- Jan-16

Fasal Pertama

KESENIAN SANAD

AL-ISNAD AL-‘AALI WA AL-NAAZIL

Pendahuluan

Selain menjadi sunnah yang amat dititikberatkan, sanad merupakan ciri khusus yang utama bagi umat ini yang tidak dimiliki oleh mana-mana umat yang terdahulu. Oleh itu, menjadi kewajipan kepada setiap individu berpegang dengannya ketika menukilkan hadis dan riwayat. Ibn al-Mubarak berkata: “Sanad itu sebahagian dari agama. Jika tidak kerana sanad, sesiapa sahaja akan mengatakan apa yang disukainya”. Sufyan al-Thawri berkata: “Sanad adalah senjata orang mukmin.”

Demikian juga mencari sanad yang tinggi merupakan sunnah sebagaimana kata Imam Ahmad bin Hanbal: “Mencari sanad yang tinggi adalah sunnah di sisi salaf”. Murid-murid Ibn Mas’ud mengembara dari Kufah ke Madinah untuk belajar dan mendengar hadis daripada Sayyidina ‘Umar. Oleh kerana itu, mengembara untuk mencari hadis sangat dituntut dan digalakkan. Ramai dari kalangan sahabat yang telah mengembara untuk mencari sanad yang tinggi, antara mereka ialah Abu Ayyub dan Jabir r.hum.

Definisi

Dari sudut bahasa “al-Ali” ialah kata nama pelaku daripada “al-Uluww”  iaitu “ketinggian” lawan kepada “al-Nuzul” iaitu “kerendahan”. “Al-Nazil” pula kata nama pelaku daripada “al-Nuzul”.

Mengikut istilah, “al-Sanad al-Ali” ialah sanad yang mempunyai jumlah perawi yang sedikit berbanding dengan sanad lain yang mempunyai bilangan perawi lebih ramai yang membawa hadis yang sama.

“Al-Sanad al-Nazil” ialah sanad yang mempunyai jumlah perawi yang ramai berbanding dengan sanad lain yang memyampaikan kepada hadis sama dengan bilangan perawi lebih sedikit.

Bahagian-Bahagian Ketinggian Sanad

Ketinggian sanad terbahagi kepada lima bahagian, salah satu daripadanya adalah ketinggian mutlak dan yang lain adalah ketinggian secara nisbi (relatif):

1. Hampir kepada Rasulullah s.a.w. dengan sanad yang sahih dan bersih.

Ini merupakan bahagian ketinggian yang paling utama.

1. Hampir dengan salah seorang imam hadis walaupun selepasnya terdapat ramai bilangan perawi yang menyampaikan kepada Rasulullah s.a.w.

Contohnya dekat dengan al-A’mash atau Ibn Jurayj, Malik, atau imam yang lain dengan syarat sanad yang sahih dan bersih.

1. Hampir dengan melihat kepada periwayatan salah satu Sunan Sittah atau kitab-kitab hadis lain yang diakui.

Bahagian ini lebih diberi perhatian oleh ulama dan ia terbahagi pula kepada “muwaafaqah”, “abdaal”,”musaawah” dan “musaafahah”.

1. Muwaafaqah

Iaitu sampainya kepada syeikh salah seorang pengarang kitab bukan melalui jalannya dengan bilangan perawi yang berkurangan berbanding jika diriwayatkan melaluinya.

Contohnya:

Hafiz Ibn Hajar menyebutkan di dalam “Sharh Nukhbah al-Fikar”: Imam al-Bukhari meriwayatkan sebuah hadis daripada Qutaybah daripada Malik. Sekiranya kita meriwayatkan hadis tersebut melalui jalan al-Bukhari maka bilangan perawi antara kita dan Qutaybah menjadi seramai lapan orang.  Tetapi jika kita meriwayatkannya melalui Abu al-`Abbas al-Siraj (salah seorang guru al-Bukhari) daripada Qutaybah maka bilangan perawi antara kita dan Qutaybah hanya tujuh orang.  Dengan ini, kita memperolehi “muwaafaqah” dengan Imam al-Bukhari pada sheikhnya di samping ketinggian sanad berbanding dengan beliau.

1. Badal

Iaitu sampai kepada guru bagi guru salah seorang pengarang kitab hadis dengan jalan lain dengan bilangan perawi yang berkurangan daripada jalan syeikh tersebut.  Contohnya seperti yang disebutkan oleh Hafiz Ibn Hajar: “Seperti sanad itu sendiri sampai kepada kita melalui jalan lain kepada al-Qa’nabi ((salah seorang guru al-Bukhari)  daripada Malik maka al-Qa’nabi itu menjadi “badal” kepada Qutaybah.

• Musaawah

“Musaawah” iaitu sama bilangan sanad daripada perawi sehingga kepada akhirnya bersama-sama sanad salah seorang pengarang kitab

Contohnya seperti yang disebutkan oleh Hafiz Ibn Ibn Hajar: “Seperti al-Nasa’i meriwayatkan satu hadis yang mejadi perantaraan antara beliau dengan Rasulullah s.a.w seramai 11 orang.  Hadis itu sendiri kita meriwayatkannya dengan sanad yang lain melalui perantaraan 11 orang juga.  Dengan itu, kita menyamai al-Nasa’i dari sudut bilangan.

1. Musaafahah

Iaitu sama bilangan sanad daripada perawi hingga kepada hujungnya bersama dengan sanad murid salah seorang pengarang-pengarang.  Dinamakan “musafahah” kerana kebiasaannya dua orang perawi yang bertemu akan berjabat  tangan (musafahah)

1. Ketinggian Dengan Sebab Terdahulu Kewafatan Perawi

Contohnya seperti yang disebutkan oleh Imam al-Nawawi: “Hadis yang saya terima daripada tiga orang daripada al-Bayhaqi daripada al-Hakim lebih tinggi daripada saya meriwayatkan daripada tiga orang daripada Abu Bakr bin Khalf daripada al-Hakim kerana kewafatan al-Bayhaqi itu terdahulu daripada kewafatan Ibn Khalf. (Al-Bayhaqi meninggal dunia pada tahun 458H manakala Ibn Khalf meninggal dunia pada tahun 487H)

1. Ketinggian Dengan Sebab Terdahulu Mendengar Hadis

Iaitu terdahulu mendengar hadis daripada syeikh. Sesiapa yang mendengar dahulu maka ia dikira lebih tinggi daripada orang yang mendengar kemudian. Contohnya dua orang perawi mendengar hadis daripada seorang syeikh dan “sama’ ” salah seorang itu sejak enam puluh tahun sedangkan seorang lagi sejak empat puluh tahun dalam keadaan bilangan perawi yang menyampaikan kepada mereka berdua itu sama maka yang pertama lebih tinggi daripada yang kedua. Ini lebih diberikan perhatian apabila guru seorang itu “ikhtilat”(fikiran bercelaru) atau nyanyuk.

Bahagian Kerendahan Sanad

Terdapat lima bahagian sanad rendah dan dapat diketahui daripada lawannya iaitu ketinggian sanad. Setiap bahagian ketinggian sanad adalah lawan kepada setiap bahagian kerendahan sanad.

Adakah Ketinggian Sanad Lebih Utama Atau Kerendahan Sanad?

Mengikut pendapat sahih yang dipegang oleh majoriti ulama, ketinggian sanad itu lebih utama kerana ia menjauhkan daripada andaian banyak berlaku kecacatan dalam hadis dan kerendahan sanad itu tidak disukai. Ibn al-Madini berkata: “Kerendahan sanad itu adalah pesimis”. Hal ini berlaku apabila sanad itu sama kuat.

Kerendahan sanad itu lebih utama apabila sanad yang rendah itu mempunyai keistimewaan (seperti perawi-perwainya lebih thiqah, lebih kuat hafazan atau lebih faqih daripada perawi-perawi sanad tinggi)

Karangan-Karangan Yang Masyhur

Secara umumnya, tidak terdapat kitab khusus tentang sanad-sanad tinggi atau rendah tetapi ulama hadis telah menulis secara berasingan juzuk-juzuk yang dinamakan sebagai “al-Thulathiyyat” yang bermaksud hadis-hadis yang mempunyai perantaraan antara pengarang dan Rasulullah s.a.w seramai tiga orang sahaja. Ini sebagai isyarat kepada perhatian ulama terhadap sanad-sanad tinggi. Antaranya ialah:

1. Thulathiyyat al-Bukhari oleh Ibn Hajar
2. Thulathiyyat Ahmad bin Hanbal oleh al-Saffarayni.

Mustalah Al Hadith – Sesi 40 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 29- Feb-16

MENGENALI PERAWI THIQAH YANG MENGALAMI IKHTILAT

Ta’rif Ikhtilat

Pada bahasa ikhtilat ialah rosak akal, dikatakan “ikhtalata fulan” maksudnya rosak akalnya sebagaimana yang tersebut dalam “al-Qamas al-Muhit”.

Pada istilah, “ikhtilat” ialah rosak akal, percakapan yang celaru kerana nyanyuk, cacat penglihatan, kitab terbakar atau sebagainya.

Bahagian-Bahagian Perawi Yang Ikhtilat

1. Dengan sebab nyanyuk seperti `Ata’ bin al-Sa’ib al-Thaqafi al-Kufi. 322
2. Hilang penglihatan dengan sebab seperti `Abdul Razzaq bin Hummam al-San’ani. Setelah itu dia meriwayatkan hadis secara “talqin”.
3. Sebab-sebab lain seperti terbakar kitab contohnya `Abdullah bin Lahi’ah al-Misri.

Hukum Perawi Mukhtalat

1. Riwayat yang diambil daripadanya sebelum “ikhtilat” boleh diterima.
2. Tidak diterima riwayat yang diambil daripadanya setelah berlaku “ikhtilat”. Demikian juga tidak diterima periwayatan daripadanya jika diragui sebelum “ikhtilat” atau selepasnya.

Kepentingan Dan Faedahnya

Ini merupakan seni yang sangat penting, faedahnya tersirat dalam membezakan hadis-hadis perawi thiqah yang disampaikan setelah berlaku “ikhtilat” untuk menolak dan tidak menerimanya.

Adakah Imam Al-Bukhari Dan Muslim Mengeluarkan Dalam Kitab Sahih Mereka Hadis-Hadis Daripada Perawi Thiqah Yang Mengalami “Ikhtilat”?

Memang, tetapi hanya hadis yang disampaikan perawi thiqah sebelum mengalami “ikhtilat”

Karangan Yang Masyhur

Beberapa orang ulama telah menulis kitab dalam bab ini seperti al-Ala’i, al-Hazimi.

Diantara kitab-kitab ini ialah “al-Ightibat Bi Man Rumiya Bi al-Ikhtilat” oleh Hafiz Ibrahim bin Muhammad, cucu Ibn al-`Ajmi meninggal pada tahun 841H.

MENGENALI TABAQAT (KELAS-KELAS) ULAMA DAN PERAWI

Ta’rif tabaqat:

Pada bahasa, kumpulan yang sama sebaya.

Manakala pada istilah pula, satu kumpulan yang hampir sama pada usia dan sanad atau pada sanad sahaja.

Makna hampir sama pada sanad ialah guru-guru perawi ini adalah guru-guru perawi seorang lagi atau hampir dengn guru-gurunya.

Faedah Mengetahuinya

1. Antara faedah mengetahuinya ialah selamat dari memasukkan perawi yang sama nama atau kunyah dan sebagainya kerana ada kalanya dua nama sama lafaznya lalu disangka salah seorangnya adalah orang lain. Untuk membezakannya perlu mengenali tabaqatnya.
2. Mengetahui maksud sebenar periwayatan secara `an’anah.

Kadang-Kadang Dua Orang Perawi Dilihat Dari Satu Sudut Sebagai Satu Tabaqat Tetapi Dari Sudut Lain Sebagai Dua Tabaqat

Contohnya Anas bin Malik dan “sighar” sahabat lain. Mereka dan sepuluh sahabat yang dijamin syurga dikira sebagai satu tabaqat dengan mengambil kira kesemua mereka adalah sahabat. Ini bermakna semua sahabat adalah satu tabaqat.

Dari sudut terdahulunya memeluk Islam, ada beberapa belas tabaqat para sahabat sebagaimana yang telah dibincangkan dalam fasal “Mengenali Sahabat”. Dengan ini Anas bin Malik dan sahabat-sahabat sebaya dengannya tidak berada dalam tabaqat yang sama dengan sepuluh sahabat yang dijamin syurga.

Sifat Yang Mesti Ada Pada Pengkaji Ilmu Tabaqat

Pengkaji dalam ilmu tabaqat mestilah mengetahui tarikh kelahiran dan kewafatan para perawi, siapakah yang mengambil riwayat daripada mereka dan daripada siapa mereka mengambil riwayat.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

1. “Al-Tabaqat al-Kubra” oleh Ibn Sa’d
2. “Tabaqat al-Qurra’ “ oleh Abu `Amr al-Dani
3. “Tabaqat al-Shafi’iyyah al Kubra” oleh Abdul Wahab Al-Subki
4. “Tadhkirah al-Huffaz” oleh al-Dhahabi

MENGENALI PARA PERAWI DAN ULAMA DARI KALANGAN “MAWLA”

Pada bahasa: “Mawali” jama’ kepada “mawla”. Ia termasuk dalam perkataan yang mempunyai makna yang berlawanan, hamba, tuan mas, orang yang membebaskan hamba dan hamba yang dibebaskan.

Pada istilah: Orang yang membuat perjanjian sumpah setia (bersekutu), hamba yang dibebaskan dan orang yang memeluk Islam di tangan orang lain.

Bahagian-Bahagian Mawla

1. “Mawla hilf” seperti Imam Malik bin Anas al-Asbahi al-Taymi. Beliau pada asalnya berketurunan Asbah, dinisbahkan kepada Taym kerana kaumnya, Asbah mawla kepada Taym Quraisy dengan bersekutu.
2. Mawla hamba seperti Abu Bakhtari al-Tai’i al-Tabi’i. Nama beliau ialah Sa’id bin Fayruz. Beliau merupakan hamba bebasan Ta’i kerana tuannya itu dari qabilah Tai’.
3. Mawla Islam seperti Muhammad bin Ismail al-Bukhari al-Ju’fi kerana datuknya, al-Mughirah seorang Majusi yang memeluk Islam di tangan al-Yaman bin Akhnas al-Ju’fi.

Faedah

Terhindar dari kekeliruan dan dapat mengenali siapakah yang dinisbahkan kepada qabilah secara nasab keturunan atau wala’. Dengan itu dapat dibezakan antara perawi yang mempunyai nama serupa yang dinisbahkan kepada satu qabilah dengan seorang lagi dinisbahkan kepada qabilah itu secara wala.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

Abu `Umar al-Kindi menulis tentang perawi-perawi yang dinisbahkan kepada Mesir sahaja.

MENGENALI PERAWI THIQAH DAN DHA’IF

Pada bahasa, thiqah ialah orang yang dipercayai. Dha’if lawan kepada kuat (lemah) dan ia pada fizikal dan juga ma’nawi.

Pada istilah, thiqah ialah perawi yang adil, dabit. Manakala dha’if nama umum merangkumi orang yang dikecam keadilan atau ketepatannya.

Kepentingan Dan Faedah Mengetahuinya

Ia merupakan bahagian ilmu hadis yang paling utama kerana melaluinya dapat diketahui hadis yang sahih daripada hadis yang lemah.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

1. Kitab yang khusus dengan perawi-perawi thiqah seperti al-Thiqat oleh Ibn Hibban, Kitab al-Thiqat oleh al-Ijli.
2. Kitab yang khusus dengan perawi-perawi dha’if, seperti “al-Du’afa’ ” oleh Imam al-Bukhari, al-Nasa’i, al-`Uqayli dan al-Daruqutni.
3. Kitab-Kitab yang merangkumi perawi-perawi thiqah dan dha’if seperti “al-Tarikh al-kabir” oleh Imam al-Bukhari, “al-Jarh Wa al-Ta’dil” oleh Ibn Abi Hatim.
4. Kitab-Kitab ini bersifat umum tentang perawi-perawi. Di antara kitab jenis ini juga kitab-kitab yang khusus dengan perawi dalam sesetengah kitab hadis seperti “al-Kamal Fi Asma’ al-Rijal” oleh `Abd al-Ghani al-Maqdisi dan kitab-kitab ringkasannya seperti” Tahdhib al-Kamal” oleh al-Dhahabi. Tahzib al-Tahzib dan Taqrib al-Tahdhib oleh Ibn Hajar dan Khulasah Tahdhib al-Tahdhib oleh al-Khazrji.

MENGENALI “AWTAN” (TANAHAIR) DAN “BULDAN” (NEGERI) PERAWI

Maksud Perbahasan Ini:

“Awtan” adalah jamak kepada “watan”, iaitu iklim atau tempat kelahiran seseorang atau tempat tinggalnya. “Buldan” jamak kepada “balad” iaitu bandar atau kampung kelahiran seseorang atau tempat tinggalnya. Maksud perbahasan ini ialah mengenali negeri dan bandar-bandar perawi yang merupakan tanahair mereka dan menjadi tempat tinggal mereka.

Faedahnya:

Dapat membezakan antara dua nama yang sama pada lafaz apabila mereka berdua berasal dari negeri yang berlainan. Ini merupakan pengetahuan yang diperlukan oleh penghafaz-penghafaz hadis untuk tugas-tugas dan penulisan-penulisan mereka.

Nisbah Yang Digunakan Oleh Perawi-Perawi Arab Dan Bukan Arab

Sejak dahulu lagi bangsa Arab menisbahkan diri mereka kepada qabilah-qabilah kerana kebanyakan mereka merupakan golongan badwi yang mengembara. Pertalian mereka dengan qabilah lebih kuat berbanding dengan negeri. Apabila Islam datang, kebanyakan mereka merupakan penduduk-penduduk negeri dan kampung maka mereka menisbahkan diri mereka kepada negeri dan kampung mereka.

Sementara itu, bangsa bukan Arab, sejak dahulu lagi mereka menisbahkan diri mereka kepada negeri dan kampung mereka.

Bagaimana Orang Yang Berpindah Dari Negerinya Menggunakan Nisbah

Apabila seseorang itu mahu menggabungkan antara tempat asal dan negeri barunya maka hendaklah didahulukan nisbah kepada negeri asal kemudian barulah nisbah kepada tempat baru. Seeloknya dimasukkan sebelum tempat kedua itu perkataan (kemudian). Dikatakan kepada orang yang dilahirkan di Halab kemudian berpindah ke Madinah “fulan al- Halabi thumma al-Madani”. Ini yang banyak digunakan.

Apabila dia tidak mahu menggabungkan tempat asal dan negeri barunya maka bolehlah dia menisbahkan kepada tempat yang dikehendakinya. Ini jarang sekali berlaku.

Bagaimana Orang Berada Di Sebuah Kampung Yang Terletak Di Sebuah Negeri menisbahkan Dirinya

1. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada kampung itu.
2. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada negeri yang mana kampung itu terletak.
3. Dia boleh menisbahkan dirinya kepada kawasan yang terletak di negeri itu.

Contohnya, sekiranya seseorang itu berasal dari al-Bab yang berada di kawasan Bandar Halab dan ianya terletak di negeri Sham maka dia boleh menggunakan nisbah “al-Babiy”, atau “al-Halabi”, atau “al-Shami”.

Berapakah Tempoh Masa Berada Di Sesebuah Tempat Yang Membolehkan Seseorang Itu Menisbahkan Dirinya Kepada Tempat Itu?.

Sekurang-kurangnya empat tahun dan ini merupakan pendapat `Abdullah bin al-Mubarak.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

1. Kitab “al-Ansab” oleh al-Sam’ani yang telah disebutkan sebelum ini sebagai kitab tentang bahagian nisbah kerana beliau menyebutkan pengnisbahan kepada tanahair dan lain-lain.
2. Di antara kitab yang menyebutkan dengan banyak tanahair dan negeri-negeri para perawi ialah “al-Tabaqat al-Kubra” oleh Ibn Sa’d.

Inilah penghujung kitab yang Allah s.w.t. permudahkan saya untuk menyusunnya. Selawat dan salam buat junjungan dan nabi kita Muhammad, untuk ahli keluarganya dan sahabat-sahabatnya, dan segala pujian bagi Allah s.w.t. Tuhan sekalian alam.

Mustalah Al Hadith – Sesi 39 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 22- Feb-16

MENGENALI NAMA-NAMA, KUNIAH DAN GELARAN YANG TUNGGAL

Maksud Tunggal

Sahabat atau perawi-perawi lain secara umumnya atau ulama mempunyai nama, “kuniah” atau “laqab” yang tidak sama dengan orang lain dan pada kebiasaannya nama tunggal itu ganjil dan sukar disebut.

Faedah Mengetahui

Tidak terjerumus dalam kesilapan “tashif” atau “tahrif” pada nama-nama tunggal yang ganjil itu.

Contoh:

Nama

Dari kalangan sahabat: Ajmad bin `Ujyan, dibaca dengan timbangan Sufyan atau `Ulayyan ya’ni `Ujayyan dan Sandar dengan timbangan Ja’far.

Bukan dari kalangan sahabat: Aswat bin `Amar, Durayb bin Nuqayr bin Sumayr.

Kuniah

Dari kalangan sahabat: Abu al-Hamra, mawla Rasulullah s.a.w, namanya ialah Hilal bin al-Harith.

Bukan Dari Kalangan Sahabat:

Abu al-`Ubaydayn, namanya ialah Mu’awiyah bin Sabrah.

Gelaran:

Dari kalangan sahabat: Safinah, mawla Rasulullah s.a.w. namanya ialah Mihran.

Bukan dari kalangan sahabat: Mandal, namanya ialah `Amar bin `Ali al-Ghazzi al-Kufi.

Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur

Al-Hafiz Ahmad bin Harun al-Bardiji telah mengkhususkan dengan satu kitab yang dinamakan “al-Asma’ al-Mufradah”.  Perbahasan ini juga boleh didapati dihujung kitab-kitab rijal seperti Taqrib al-Tahdhib oleh Hafiz Ibn Hajar.

MENGENAL NAMA-NAMA YANG TERKENAL DENGAN KUNIAH

Yang dimaksudkan dengan perbahasan ini ialah menyiasat nama-nama perawi yang terkenal dengan “kuniah” supaya diketahui nama mereka yang tidak masyhur.

Faedah

Faedah mengetahui perbahasan ini ialah supaya perawi yang sama tidak dianggap sebagai dua orang kerana boleh jadi individu ini disebut dengan namanya yang tidak masyhur dan kemudian disebutkan dengan kuniahnya yang masyhur.  Kepada orang yang tidak mempunyai pengetahuan tentang perkara ini dia akan keliru lalu menganggap itu adalah dua orang berlainan sedangkan dia adalah orang yang sama.

Cara Penulisan Perbahasan Ini

Ulama yang menulis tentang “al-kuna” (jama’ kepada perkataan “kuniah’) menyusun bab-bab mengikut tertib abjad pada “kuniah” kemudian menyebutkan nama-nama pemilik “kuniah”. Contohnya dalam bab “hamzah” disebutkan Abu Ishaq, dan disebutkan namanya. Dalam bab huruf “ba’ ” Abu Bishr dan disebutkan namanya. Demikian seterusnya.

Bahagian Pemilik-Pemilik “Kuniah” Dan Contoh-Contohnya

1. Perawi yang namanya adalah “kuniah”nya.  Dia tidak mempunyai nama selain dari “kuniah” itu seperti Abu Bilal al-Ash’ari, namanya adalah “kuniah”.
2. Perawi yang dikenali dengan “kuniah”nya dan tidak diketahui adakah dia mempunyai nama atau tidak seperti Abu Unas, seorang sahabat.
3. Perawi yang digelar dengan “kuniah”, dia mempunyai nama dan “kuniah” yang lain seperti Abu Turab gelaran kepada `Ali bin Abi Talib dan “kuniah”nya Abu-al-Hasan.
4. Perawi yang mempunyai dua “kuniah’ atau lebih seperti Ibn Jurayj.  Beliau juga diberikan “kuniah” dengan Abu al-Walid dan Abu Khalid.
5. Perawi yang tidak disepakati “kuniah”nya.  Seperti Usamah bin Zayd, dikatakan “kuniah”nya Abu Muhammad, juga dikatakan Abu `Abdullah dan Abu Kharijah.
6. Perawi yang dikenali “kuniah”nya tetapi berbeza pendapat tentang namanya.  Seperti Abu Hurayrah.  Terdapat perbezaan pendapat tentang namanya dan nama ayahnya sebanyak 30 pendapat.  Pendapat paling masyhur ialah `Abdul Rahman bin Sakhr.
7. Perawi yang tidak disepakati nama dan kunyahnya.  Seperti Safinah. Dikatakan namanya `Umayr, Salih dan Mihran.  “Kuniah”nya dikatakan Abu `Abdul Rahman dan Abu al-Bakhtari.
8. Perawi yang dikenali dengan namanya dan “kuniah”nya dan dia terkenal kedua-duanya sekali.  Seperti Abu `Abdillah “kuniah” kepada Sufyan al-Thawri, Malik bin Anas, Muhammad bin Idris al-Shafi’ii dan Ahmad bin Hanbal.  Begitu juga Abu Hanifah “kuniah” kepada al-Nu’man bin Thabit.
9. Perawi yang terkenal dengan “kuniah” dan dikenali juga namnya.  Seperti  Abu Idris al-Khawlani, namanya `A`idhullah.
10. Perawi yang terkenal dengan namanya dan dikenali juga “kuniah”nya.  Seperti Talhah bin `Ubaydillah al-Taymi, `Abdul Rahman bin `Awf, al-Hasan bin `Ali bin Abi Talib, kuniah mereka ialah Abu Muhammad.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

Ulama telah menulis banyak kitab tentang “al-kuna”. Antara yang menulis tentangnya ialah:

`Ali bin al-Madini, Muslim, al-Nasa’i. Kitab terkenal yang dicetak ialah “al-kuna Wa al-Asma’” oleh al-Dulabi Abu Bishr Muhammad bin Ahmad, meninggal dunia pada tahun 310H.

MENGENALI GELARAN-GELARAN (LAQAB)

Definisi Bahasa

“Alqab” jama’ “laqab” maknanya gelaran iaitu setiap sifat yang menggambarkan ketinggian atau kerendahan, atau menunjukkan pujian atau celaan.

Maksud Perbahasan Ini

Maksud perbahasan ini memeriksa dan menyiasat gelaran ahli hadis dan para perawi untuk mengenali dan menentukannya.

Faedah

Faedah mengenali gelaran ada dua:

1. Tidak menyangka gelaran sebagai nama dan individu yang disebutkan sekali dengan nama dan sekali dengan gelaran sebagai dua orang sedangkan dia adalah orang yang sama.
2. Mengetahui sebab perawi disebutkan dengan gelaran itu, maka dapat diketahui maksud sebenar gelaran yang sering kali bertentangan dengan maksud zahirnya.

Bahagian-Bahagian

Ada dua bahagian iaitu:

1. Gelaran yang tidak harus memperkenalkan perawi dengannya.  Orang yang disebutkan gelaran itu padanya tidak menyukainya.
2. Gelaran yang harus memperkenalkan perawi dengannya.  Orang yang disebutkan gelaran itu padanya menyenanginya.

Contoh-contoh:

1. Al-Dall (orang yang sesat), gelaran Mu’awiyah bin `Abdul Karim, kerana beliau tersesat dalam perjalanan ke Mekah.
2. Al-Dha’if (orang yang lemah), gelaran `Abdullah bin Muhammad.  Dipanggil begitu kerana lemahnya pada fizikal bukan pada hadisnya.  Abdul Ghani bin Sa’d berkata:  Dua tokoh utama tetapi melekat pada mereka berdua gelaran yang buruk, al-Dall dan al-Dha’if.
3. Ghundar, maknanya dalam bahasa Ahli Hijaz orang membuat riuh rendah.  Gelaran ini diberikan kepada Muhammad bin Ja’far al-Basri sebabnya Ibn Jurayj datang ke Basrah lalu beliau menceritakan hadis daripada al-Hasan al-Basri lalu mereka mengingkarinya dan kecoh dan Muhammad bin Ja’far yang paling bising membuat riuh. Ibn Jurayj berkata kepadanya: “Diam wahai Ghundar”.
4. Ghunjar, gelaran kepada `Isa bin Musa al-Taymi kerana bahagian atas pipinya yang merah.
5. Sa’iqah, gelaran kepada Muhammad bin Ibrahim al-Hafiz, Imam al-Bukhari mengambil riwayat daripadanya.  Beliau digelar begitu kerana ingatannya dan cepatnya perbincangannya.
6. Mushkudanah, gelaran `Abdullah bin `Umar al-Umawi.  Dalam bahasa Parsi, maksudnya biji kasturi atau bekas kasturi.
7. Mutayyan, gelaran Abu Ja’far al-Hadrami.  Beliau diberikan gelaran ini kerana semasa kecil beliau bermain-main bersama kanak-kanak dalam air lalu mereka melumurkan belakangnya dengan tanah.  Abu Nu’aym berkata kepadanya: Wahai Mutayyan (orang yang berlumuran tanah) kenapa engkau tidak menghadiri majlis ilmu.

Kitab-Kitab Yang Terkenal

Ulama mutaqaddimin dan mutakhirin telah menyusun kitab tentang gelaran-gelaran dan kitab yang paling baik dan paling ringkas ialah “Nuzhah al-Albab” oleh Hafiz Ibn Hajar.

MENGENALI PERAWI YANG DIBINKAN BUKAN KEPADA BAPA MEREKA

Maksud Perbahasan

Mengenali perawi yang “bin”nya lebih masyhur kepada bukan ayahnya sama ada ahli keluarganya yang lain atau pengasuh dan lain-lain.

Faedah

Faedahnya ialah menolak anggapan berbilangnya perawi ketika dibinkan kepada bapa mereka.

Bahagian-Bahagian Dan Contoh-Contoh

1. Perawi yang dibinkan kepada ibu, contohnya: Mu’adh, Mu’awwidh, dan `Awz anak-anak `Afra’.  Bapa mereka ialah al-Harith. Bilal bin Hamamah, bapanya Rabah.  Muhammad bin al-Hanafiyyah, ayahnya `Ali bin Abi Talib.
2. Perawi yang dibinkan kepada neneknya.  Nenek yang dekat atau yang jauh seperti Ya’la bin Munyah.  Munyah itu ibu kepada bapanya. Bapa Ya’la namanya Umayyah.  Bashir Bin al-Khasasiyyah. Beliau ialah ibu kepada datuknya yang ketiga.  Ayahnya ialah Ma’bad.
3. Perawi yang dibinkan kepada datuk mereka seperti Abu `Ubaydah bin al-Jarrah.  Namanya ialah `Amir bin `Abdullah bin al-Jarrah.  Ahmad bin Hanbal, beliau ialah Ahmad bin Muhammad bin Hanbal.
4. Perawi yang dibinkan kepada orang lain kerana ada sebab seperti al-Miqdad bin `Amar al-Kindi.  Beliau dipanggil al-Miqdad bin al-Aswad kerana beliau berada di bawah jagaan al-Aswad bin `Abd Yaghuth lalu dijadikan anak angkatnya.

Karangan Yang Terkenal

Penulis tidak mengetahui satu kitab khusus tentang bab ini tetapi kitab rijal secara umumnya menyebutkan nama keturunan setiap perawi terutamanya kitab-kitab rijal yang besar.

MENGENALI NISBAH YANG TIDAK SERUPA ATAU TIDAK MENGIKUT ZAHIRNYA.

Pengenalan

Ada sebilangan perawi yang dinisbahkan kepada tempat, peperangan, kabilah atau pekerjaan.  Tetapi apa yang terlintas itu bukan maksud sebenar.  Tetapi sebenarnya mereka dinisbah begitu kerana suatu perkara yang berlaku kepada mereka seperti kerana mereka singgah di tempat itu atau pergaulan dengan orang yang melakukan pekerjaan itu.

Faedah

Perbahasan ini ialah mengetahui bahawa nisbah-nisbah ini bukan hakiki tetapi kerana kebetulan, di samping mengetahui sebab itu sendiri.

Contoh-contoh

1. Abu Mas’ud al-Badri tidak pernah menyertai peperangan Badar beliau hanya singgah sahaja di situ.
2. Yazid al-Faqir, bukan seorang yang miskin tetapi dipanggil demikian kerana sakit belakang yang dialaminya.
3. Khalid al-Hadhdha’ (tukang kasut).  Beliau diberikan gelaran demikian keana sering bergaul dengan tukang kasut.

Karangan Yang Masyhur

Kitab “al-Ansab” oleh al-Sam’ani, Ibn al-Athir telah meringkaskannya dalam sebuah kitab yang bernama “al-Lubab Fi Tahzib al-Ansab”. Al-Suyuti pula meringkaskan ringkasan ini dengan nama “Lubb al-Lubab”.

Mustalah Al Hadith – Sesi 38 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 14- Feb-16

AL-MUTASHABIH

Definisi

Pada bahasa: kata nama pelaku daripada al-Tashabuh dengan erti menyerupai dan dimaksudkan dengan “al-mutasyabih” (yang menyerupai) dengan makna “al-multabis”, yang mengelirukan.  Dari sinilah datang penggunaan ayat “al-Mutashabih”, iaitu ayat yang mengelirukan maknanya.

Pada istilah: Nama perawi sama pada sebutan dan tulisan tetapi berbeza nama bapa mereka pada lafaz sahaja tidak pada tulisan atau sebaliknya.

Contoh-contoh

Muhammad bin `Uqayl, dengan huruf `ain berbaris hadapan dan Muhammad bin `Aqil, dengan huruf `ayn berbaris atas.  Walaupun mempunyai nama sama perawi tetapi berbeza nama bapa.

Shurayh bin al-Nu’man dan Surayj bin al-Nu’man, berbeza nama perawi tetapi sama nama bapa.

Faedah

Terserlah faedah tentang bahagian ini ketika mana mencatat nama para perawi, tidak terkeliru dalam menyebutkannya dan tidak terjerumus dalam “tashif” dan “waham”.

Bahagian-Bahagian Lain Bagi Al-Mutashabih

Ada beberapa bahagian lain bagi “al-Mutashabih” dan di sini penulis hanya menyebutkan yang terpenting sahaja.

1. Sama nama perawi dan nama bapa kecuali pada satu atau dua huruf seperti Muhammad bin Hunayn dan Muhammad bin Jubayr.
2. Atau sama nama perawi dan nama bapa pada tulisan dan sebutan tetapi berbeza dari segi dahulu dan kemudian:
3. Sama ada pada dua nama secara keseluruhan seperti al-Aswad bin Yazid dan Yazid bin al-Aswad.
4. Atau pada setengah huruf seperti Ayyub bin Sayyar dan Ayyub bin Yasar.

Kitab-Kitab Yang Terkenal

1. “Talkhis al-Mutashabih Fi al-Rasm Wa Himayah Ma Ashkala Minhu `An Bawadir al-Tashif Wa al-Wahm” oleh al-Khatib al-Baghdadi.
2. “Tali al-Talkhis”, juga karangan al-Khatib al-Baghdadi. Kitab ini merupakan pelengkap atau tambahan kepada kitab terdahulu.  Kedua-dua kitab ini sangat berharga dan tidak pernah ditulis satu kitab dalam bab ini sepertinya.

AL-MUHMAL

Definisi

Pada bahasa, kata nama pelaku daripada “al-Ihmal” dengan makna meninggalkan. Seolah-olah perawi meninggalkan nama tanpa menyebutkan sesuatu yang membezakannya daripada yang lain.  Pada istilah, perawi meriwayatkan daripada dua orang perawi yang sama pada nama sahaja atau sama juga pada nama bapa atau sebagainya dan kedua-dua mereka itu tidak dapat dibezakan antara satu sama lain dengan sesuatu yang menjadi ciri khusus mereka berdua.

Bilakah “Ihmal” Menjejaskan Kesahihan Hadis

Sekiranya salah seorang mereka itu thiqah sementara seorang lagi dha’if kerana kita tidak mengetahui siapakah orang yang diambil riwayat daripadanya di sini.  Boleh jadi diriwayatkan daripada perawi yang dhaif, maka dengan sebab itu hadis itu menjadi dhaif. Adapun, jika kedua-duanya itu thiqah maka “ihmal” itu tidak menjejaskan kesahihan hadis kerana daripada siapapun hadis itu diriwayatkan maka hadis itu tetap sahih.

Contohnya:

1. Apabila kedua-dua perawi itu thiqah, hadis yang terdapat dalam Sahih al-Bukhari daripada riwayat Ahmad-tanpa dinisbahkan kepada sesiapa daripada Ibn Wahb, kerana ia sama ada Ahmad bin Salih atau Ahmad bin `Isa, mereka berdua itu adalah perawi yang thiqah.
2. Apabila salah seorang thiqah dan seorang lagi dhaif; Sulayman bin Dawud dan Sulayman bin Dawud.  Jika seorang itu al-Khawlani maka dia adalah seorang yang thiqah dan jika seorang lagi al-Yamani maka dia merupakan seorang yang dhaif.

Perbezaan Antara “Al-Muhmal”  Dan “Al-Mubham”  

Perbezaan antara “al-Muhmal” dan “al-Mubham” ialah yang pertama disebutkan nama tetapi tidak dapat ditentukan siapa dan dan yang kedua, tidak disebutkan namanya.

Kitab-Kitab Yang Terkenal

“Kitab al-Mukmal Fi Bayan al-Muhmal”

MENGENALI “AL-MUBHAMAT”

Definisi Pada bahasa: “al-Mubhamat”  jama’ kepada “mubham” iaitu kata nama pelaku daripada perkataan “al-Ibham”, mengaburkan, lawan kepada “al-Idah”, menjelaskan.

Pada istilah, perawi yang disamarkan namanya pada matan atau pada sanad atau seseorang yang mempunyai kaitan dengan riwayat.

Faedah Mengkajinya

Sekiranya “ibham” itu pada sanad: dapat mengenali perawi jika dia seorang thiqah atau dhaif maka dapat dinilai hadisnya sebagai sahih atau dhaif. Sekiranya pada matan, maka banyak faedah yang diperolehi, yang paling jelas ialah mengenali tuan cerita atau orang yang bertanya sehingga jika disebutkan keutamaannya dalam hadis itu maka kita dapat mengetahui kelebihannya.  Jika sebaliknya, dengan mengetahuinya akan selamat daripada sangkaan terhadap orang lain dari kalangan sahabat-sahabat yang utama.

Bagaimana “al-Mubham” Dikenali

“Al-Mubham” dikenali dengan salah satu cara ini:

1. Perawi itu disebutkan namanya dalam setengah riwayat lain.
2. Kebanyakan nama perawi “mubham” itu disebutkan dengan jelas oleh ulama sirah.

Bahagian-Bahagian “Mubham”

Berdasarkan kepada tahap ketidakjelasan, “ibham”  terbahagi kepada empat dan penulis akan memulakan bahagian “mubham” yang paling kabur.

1. Lelaki atau perempuan seperti hadis Ibn `Abbas bahawa seorang lelaki berkata: “Wahai Rasulullah! Adakah haji itu setiap tahun? Lelaki ini adalah al-Aqra’ bin Habis.
2. Anak lelaki atau anak perempuan.  Termasuk dalam kategori ini ialah saudara lelaki, saudara perempuan, anak saudara lelaki dan anak saudara perempuan, seperti hadis Ummu `Atiyyah berhubung dengan memandikan anak perempuan Rasulullah s.a.w. dengan air dan daun bidara.  Beliau ialah Zaynab r.a.
3. Bapa saudara dan ibu saudara.  Termasuk dalam kategori ini ialah bapa saudara sebelah bapa, sebelah ibu, sepupu-sepapat.  Contohnya hadis Rafi’ bin Khadij daripada bapa saudaranya sebelah bapa tentang larangan “mukhabarah” (iaitu memberikan tanah kepada seseorang untuk bercucuk tanam dengan sebahagian daripada hasil tanaman itu diberikan kepadanya-pent).   Nama bapa saudara beliau ialah Zuhayr bin Rafi’.  Hadis tentang ibu saudara Jabir (sebelah bapa) yang menangisi bapanya yang terbunuh dalam peperangan Uhud, namanya ialah Fatimah binti `Amar.
4. Suami dan isteri seperti hadis dalam Sahih al-Bukhari dan Sahih Muslim tentang kematian suami Subai’ah.  Nama suaminya ialah Sa’d bin Khawlah.  Hadis tentang isteri `Abdul Rahman bin al-Zubayr yang dahulunya isteri kepada Rifa’ah al-Qurazi yang diceraikannya, namanya Tamimah binti Wahb.

Kitab-Kitab Yang Masyhur

Ramai ulama yang mengarang kitab tentang mubhamat antaranya `Abd al-Ghani bin Sa’id, al-Khatib, al-Nawawi.  Kitab yang paling baik dan lengkap ialah “al-Mustafad Min Mubhamat al-Matn Wa al-Isnad” oleh Waliyuddin al-`Iraqi.

MENGENALI PERAWI-PERAWI “AL-WUHDAN”

Pada bahasa: “al-Wuhdan” ialah jama’ kepada “wahid” iaitu satu.  Pada istilah: perawi-perawi yang tidak ada orang yang meriwayatkan daripada mereka kecuali seorang perawi sahaja.

Faedah

Mengenali perawi “majhul al-Ayn” dan ditolak riwayatnya jika beliau bukan sahabat.

Contoh:

1. Dari kalangan sahabat: Amr bin Mudarris, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali al-Sha’bi dan al-Musayyab bin Hazn, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali anaknya Sa’id.
2. Dari kalangan tabi’in: Abu al-Ushara’, tidak ada yang meriwayatkan daripadanya kecuali Hammad bin Salamah.

Adakah Imam al-Bukhari Dan Iman Muslim Mengeluarkan Hadis Dalam Kitab Mereka Berdua Daripada Perawi Wuhdan?

Dalam “Kitab al-Madkhal”, al-Hakim menyebutkan bahawa Imam al-Bukhari dan Imam Muslim tidak mengeluarkan hadis dalam kitab mereka berdua daripada mana-mana perawi “wuhdan”.

Tetapi majoriti ahli hadis berpendapat bahawa dalam Sahih al-Bukhari dan Sahih Muslim terdapat banyak hadis yang diriwayatkan daripada perawi-perawi “wuhdan”, antaranya ialah:

1. Hadis al-Musayyab tentang kematian Abu Talib, Imam al-Bukhari dan Muslim memasukkanya dalam kitab mereka berdua.
2. Hadis Qays bin Hazim daripada Mirdas; orang-orang soleh pergi seorang demi seorang. Tidak ada yang meriwayatkan hadis ini daripada Mirdas kecuali Qays. Hadis ini telah dimasukkan oleh al-Bukhari dalam kitab sahihnya.

Kitab-Kitab Yang Terkenal

“Al-Mufradat dan al-Wuhdan” oleh Imam Muslim.

MENGENALI PERAWI YANG DISEBUTKAN DENGAN PELBAGAI NAMA DAN SIFAT YANG BERBEZA  

Ta’rif

Iaitu perawi yang disifatkan dengan beberapa nama, gelaran atau “kuniah” yang berbeza, seorang individu atau beberapa orang.

Contoh

Muhammad bin al-Sa’id al-Kalbi.  Sesetengah orang menamakannya Abu al-Nadr dan setengah pula menamakannya Hammad bin al-Sa’ib dan ada juga yang menamakannya Abu Sa’id.

Faedah

1. Tidak terkeliru pada menentukan nama-nama individu yang sama dan tidak menyangka bahawa dia lebih daripada seorang (individu yang berlainan).
2. Mendedahkan “tadlis al-Shuyukh” Al-Khatib al-Baghdadi banyak meletakkan pelbagai nama pada syeikh-syeikhnya. Beliau meriwayatkan dalam kitabnya daripada Abu al-Qasim al-Azhari, `Ubaydullah bin Abi al-Fath al-Farisi, `Ubaydullah bin Ahmad bin `Uthman al-Sayrafi.  Kesemua nama-nama itu adalah orang yang sama.

Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur

1. “Idah al-Ishkal” oleh Hafiz `Abdul Ghani bin Sa’id
2. “Mudih Awham al-Jam’ Wa al-Tafriq” oleh al-Khatib al-Baghdadi

Mustalah Al Hadith – Sesi 37 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 07- Feb-16

–

MENGENALI TABI’IN

Definisi al-Tabi’in

Dari sudut bahasa, al-Tabi’in jama’ kepada “taabi’ii” atau “tabi’ ” iaitu orang yang mengikuti.  Al-Tabi’ ialah kata nama pelaku daripada kata kerja “tabi’ahu” dengan erti berjalan di belakangnya.

Pada istilah, orang yang menemui seorang sahabat dan meninggal dunia dalam keadaan Islam.   Ada juga yang mengatakan tabi’i ialah orang yang mendampingi sahabat.

Faedah Mengetahui

Dengan mengetahui seseorang itu dapat membezakan antara riwayat “mursal” dan “muttasil”.

Tabaqat Tabi’in

Ulama berbeza pendapat berhubung bilangan tabaqat tabi’in.  Mereka mempunyai cara pembahagian masing-masing.

1. Imam Muslim membahagikan kepada tiga kelas.
2. Ibn Sa’ad membahagikan kepada empat kelas.
3. Al-Hakim membahagikan kepada 15 kelas, yang pertama ialah mereka yang sempat bertemu dengan 10 sahabat yang diberi jaminan syurga.

Mukhadramuun

Mukhadramuun adalah kata jama’ kepada “mukhadram” iaitu orang yang berada di zaman jahiliah, sezaman dengan Rasulullah s.a.w, memeluk Islam tetapi tidak berkesempatan melihat baginda.  Mengikut pendapat yang sahih, “mukhadhram” termasuk dalam kategori tabi’in. Bilangan mereka lebih kurang 20 orang sebagaimana yang dihitung oleh Imam Muslim. Tetapi mengikut pendapat-pendapat yang sahih bilangan mereka itu lebih lagi.  Antara mereka ialah Abu `Uthman al-Nahdi dan al-Aswad bin Yazid al-Nakha’i.

Tujuh Fuqaha’ di Madinah

Di antara tokoh-tokoh utama tabi’in ialah tujuh orang fuqha’.  Mereka semuanya adalah ulama’ besar dari kalangan penduduk Madinah.  Mereka ialah Sa’id bin al-Musayyab, al-Qasim bin Muhammad, `Urwah bin al-Zubayr, Kharijah bin Zayd, Abu Salamah bin `Abdul Rahman, `Ubaydullah bin `Abdullah bin `Utbah dan Sulayman bin Yasar. (Nota: Ibnu Mubaarak menyebutkan Salim Bin Abdullah bin Umar pada tempat  Abu Salamah. Abu Zinad pula mengatakan Abu Bakar Bin Abdullah pada tempat Salim Bin Abdullah Bin Umar dan Abu Salamah).

Tabi’in Yang Paling Mulia

Ada beberapa pendapat ulama tentang siapakah tabi’in yang paling utama. Pendapat yang masyhur ialah Sa’id bin al-Musayyab. Abu `Abdullah Muhammad bin Khafif al-Shirazi mengatakan penduduk Madinah mengatakan tabi’in yang paling utama ialah Sa’id bin al-Musayyab. Penduduk Kufah mengatakan Uways al-Qarni dan penduduk Basrah mengatakan al-Hasan al-Basri.

Tabi’iyyat Yang Paling Utama

Abu Bakar bin Abu Dawud mengatakan, dua orang penghulu tabi’iyyat ialah Hafsah binti Sirin dan `Amrah binti `Abdul Rahman, kemudian diikuti oleh Ummu al-Darda’.

Karangan Yang Paling Terkenal

“Kitab Ma’rifah al-Tabi’in” karangan Abu al-Mutarrif bin Futays al-Andalusi.

MENGENALI AL-IKHWAH WAL AL-AKHAWAT

Prakata

Ilmu ini merupakan salah satu cabang ilmu yang diberikan perhatian oleh ulama hadis dan mereka menulis khusus tentangnya. Iaitu mengenali “al-Ikhwah Wa al-Akhawat”, yakni mengenali saudara-saudara perawi pada setiap tabaqat. Penulisan khusus tentang pengetahuan ini menunjukkan bahawa betapa ulama hadis memberi perhatian khusus kepada para perawi, nisbah, saudara-saudara mereka dan perkara-perkara lain sebagaimana akan dibincangkan nanti.

Faedah Mengetahui

Antara faedahnya ialah supaya tidak dianggap adik beradik perawi yang mempunyai nama bapa yang sama. Seperti `Abdullah bin Dinar dan `Amar bin Dinar, orang yang tidak mengetahui akan menyangka bahawa mereka berdua adik beradik sedangkan sebenarnya tidak walaupun nama bapa mereka sama.

Contoh-contoh:

1. Dua bersaudara, di kalangan sahabat, `Umar dan Zayd anak-anak al-Khattab.
2. Tiga bersaudara, di kalangan sahabat, `Ali, Ja’far, `Aqil anak-anak Abu Talib.
3. Empat bersaudara, di kalangan pengikut tabi’in, Suhayl, `Abdullah, Muhammad, Salih anak-anak Abi Salih.
4. Lima bersaudara, di kalangan pengikut tabi’in, Sufyan, Adam, `Imran, Muhammad dan Ibrahim anak-anak `Uyaynah.
5. Enam bersaudara, dikalangan tabi’in, Muhammad, Anas, Yahya, Ma’bad, Hafsah dan Karimah anak-anak Sirin.
6. Tujuh bersaudara, di kalangan sahabat, al-Nu’man, Ma’qil, `Uqayl, Suwayd, Sinan, `Abdul Rahman dan `Abdullah anak-anak Muqarrin. Ketujuh-tujuh mereka ini adalah sahabat yang telah berhijrah ke Madinah. Tidak ada sesiapapun yang memiliki kemuliaan ini seperti mereka. Dikatakan mereka semuanya menyertai peperangan Khandaq.

Kitab-Kitab Yang Paling Terkenal

1. “Kitab al-Ikhwah” oleh Abu al-Mutarrif bin Futays al-Andalusi.
2. “Kitab al-Ikhwah” oleh Abu al-`Abbas al-Sarraj.

AL-MUTTAFIQ WA AL-MUFTARIQ

Pada bahasa: “al-Muttafiq” kata nama pelaku daripada “al-Ittafaq” (persamaan, kesepakatan) manakala “al-muftariq” pula kata nama pelaku daripada “al-Iftiraq” (perbezaan) lawan kepada “al-Ittafaq”.

Pada istilah: Persamaan atau kebetulan serupa beberapa nama perawi dan bapa mereka secara tulisan dan sebutan tetapi berlainan individu. Termasuk dalam perkara ini juga persamaan nama dan kuniah mereka, nama dan nisbah atau lain-lain.

Contoh:

1. Al-Khalil bin Ahmad, terdapat enam orang perawi yang memiliki nama ini, orang yang pertama ialah al-Khalil, guru kepada Sibawayh.
2. Ahmad bin Ja’far bin Hamdan empat orang yang sezaman.
3. `Umar bin al-Khattab, ada enam individu.

Kepentingan Dan Faedahnya

Mengetahui bahagian ini amat penting kerana ramai ulama yang besar telah tergelincir disebabkan ketidaktahuan mereka. Antara faedahnya ialah:

1. Supaya tidak menyangka individu-individu yang mempunyai nama yang serupa itu sebagai orang sama sedangkan mereka itu ramai. Bahagian ini merupakan lawan kepada “al-Muhmal” yang dibimbangi seorang individu dianggap sebagai dua orang.
2. Membezakan perawi-perawi yang memiliki nama yang sama. Kemungkinan salah seorang mereka itu thiqah dan seorang lagi dha’if lalu menyebabkan dia mendha’ifkan hadis yang sahih atau sebaliknya.

Bilakah Elok Mengemukakannya

Elok mengemukakannya apabila dua orang perawi atau lebih yang serupa nama mereka dan mereka itu sezaman, serta berkongsi pada setengah syeikh atau sesetengah perawi daripada mereka.

Sekiranya mereka itu berada di zaman yang berjauhan maka tidak ada kemusykilan pada nama-nama mereka.

Kitab-Kitab Yang Terkenal Tentang Bahagian Ini

1. “Kitab al-Muttafiq Wa al-Muftariq” oleh al-Khatib al-Baghdadi, sebuah kitab yang besar dan sangat bernilai.
2. “Kitab al-Ansab al-Muttafiqah” oleh al-Hafiz Muhammad bin Tahir, meninggal dunia pada tahun 508H. Kitab ini khusus tentang al-Muttafiq.

AL-MU’TALIF WA AL–MUKHTALIF

Bahasa: al-Mu’talif kata nama pelaku daripada “al-I’tilaf” (berkumpul, bertemu) lawan kepada “al-nufrah” (liar, berjauhan). “Al-mukhtalif” pula kata nama pelaku daripada “al-Ikhtila”f (perbezaan) lawan kepada “al-Ittafaq”.

Istilah: Nama, gelaran, kuniah atau nisbah sama pada tulisan tetapi berbeza pada lafaz. 308

Contoh:

1. “Salam” dan “Sallam”, yang pertama tanpa “tashdid” dan yang kedua dengan “tashdid”.
2. “Miswar” dan “Musawwar”, yang pertama dengan baris bawah pada huruf “mim” dan baris mati pada huruf “sin” dan “waw” tanpa tashdid. Yang kedua dengan baris hadapan pada huruf “mim”, baris atas pada huruf “sin” dan tashdid pada huruf “waw”.
3. “Al-Bazzaz” dan “al-Bazzar”, yang pertama huruf akhirnya adalah “zai” dan yang kedua huruf akhirnya adalah “ra”.
4. “Al-Thawri” dan “al-Tawwazi”, yang pertama dengan huruf “tha” dan “ra” dan yang kedua dengan huruf “ta” dan “zai”.

Adakah Ia Mempunyai Kayu Ukur Tertentu?

1. Kebanyakannya tidak mempunyai kriteria tertentu kerana ia banyak tersebar tetapi dapat ditentukan dengan hafalan. Setiap nama itu ada sifatnya tersendiri.
2. Ada juga nama perawi yang mempunyai kriteria dan ini terbahagi kepada dua:
3. Nama yang mempunyai penentu dengan nisbah kepada satu kitab yang khusus atau beberapa buah kitab yang khusus. Seperti kita mengatakan setiap perawi bernama “Yasar” yang terdapat dalam Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim dan al-Muwatta’ maka dia adalah Yasar, dengan huruf “ya’ ” dan “sin” kecuali Muhammad bin Bashshar, yang dieja dengan huruf “ba` ” dan “shin”.
4. Nama yang mempunyai penentu secara umum, yakni tidak merujuk kepada kitab-kitab tertentu seperti, “Sallam”, semuanya dengan “tashdid” huruf “lam” kecuali lima orang perawi sahaja.

Kepentingan Dan Faedahnya

Mengenali bahagian ini merupakan tugas penting ilmu “rija”l sehingga `Ali bin al-Madini berkata: “Tashif” yang paling berat adalah yang terjadi pada nama para perawi kerana ia sesuatu yang tidak boleh diqiyaskan dan tidak ditunjukkan oleh sesuatu sebelumnya mahupun selepasnya. Faedahnya ialah dapat mengelakkan daripada tersilap dan melakukan kesalahan membaca nama perawi.

Kitab-Kitab Yang Terkenal

1. “Al-Mu’talif Wa al-Mukhtalif” oleh `Abd al-Ghani bin Sa’id
2. “Al-Ikmal” oleh Ibn Makula dan tambahannya oleh Abu Bakar bin Nuqtah.

Mustalah Al Hadith – Sesi 35 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 24- Jan-16

RIWAYAH AL-ABNAA ‘AN AL-AABAA

RIWAYAH AL-ABNA `AN AL-ABA

Definisi

Terdapat di dalam sanad hadis seorang anak meriwayatkan daripada bapanya sahaja atau daripada bapanya daripada datuknya.

Bahagiannya Yang Paling Penting

Bahagian periwayatan ini yang paling penting ialah yang tidak disebutkan nama bapa atau datuk kerana ia memerlukan kepada kajian untuk mengetahuinya.

Bahagian-Bahagiannya

Ada dua:

1. Periwayatan anak daripada bapanya sahaja iaitu tanpa meriwayatkan daripada datuk. Ini yang banyak berlaku.  Contohnya seperti riwayat Abu al-`Ushara’ daripada bapanya.
2. Periwayatan seorang perawi daripada bapanya daripada datuknya atau daripada bapanya daripada datuknya dan sehingga ke atas.  Contohnya seperti riwayat `Amr bin Shu’ayb daripada bapanya daripada datuknya.

Antara Faedahnya

1. Mengkaji dan menyelidik bagi mengetahui nama bapa atau datuk bila tidak dinyatakan dengan jelas.
2. Menjelaskan siapakah yang dimaksudkan dengan datuk. Adakah itu datuk kepada anak atau datuk kepada bapa.

Kitab-Kitab Yang Paling Masyhur

1. “Raiwayah al-Abna’ `An Aba`ihim” oleh Abu Nasr `Ubaydullah bin Sa’id al-Wa`ili.
2. “Juz`Man Rawa `An Abihi `An Jaddih” oleh Ibn Abi Khaythamah
3. “Kitab al-Washy al-Mu’lim Fi Man Rawa `An Abihi `An Jaddihi `An a-Nabiyy s.a.w.” karangan al-Hafiz al-`Ala`i.

AL-MUDABBAJ WA RIWAYAH AL-AQRAN

Definisi al-Aqran

Bahasa: “al-Aqran” jama’ “qarin” dengan makna orang sentiasa mendampingi temannya, sebagaimana disebutkan dalam al-Qamus al-Muhit.

Istilah: Perawi-perawi yang hampir sama dari segi umur dan sanad.

Definisi Riwayah al-Aqran

Salah seorang “qarin” yang meriwayatkan daripada seorang lagi. Seperti riwayat Sulayman al-Taymi daripada Mis’ar bin Kidam. Mereka berdua adalah qarin tetapi tidak diketahui Mis’ar ada meriwayatkan daripada al-Taymi.

Definisi al-Mudabbaj

Bahasa: Kata nama objek daripada “Tadbij” dengan makna menghiaskan. “Tadbij” itu berasal daripada perkataan “Dibajatay al-Wajh” iaitu dua belah pipi seolah-olah dinamakan “al-Mudabbaj” kerana persamaan antara-antara perawi dengan orang yang diriwayatkan daripadanya sebagaimana persamaan pada dua pipi. Istilah: dua orang qarin yang saling meriwayatkan hadis antara satu sama lain .

Contoh al-Mudabbaj

1. Pada Sahabat riwayat `A`ishah daripada Ab Hurayrah dan riwayat Abu Hurairah daripada `A’ishah.
2. Pada tabi’in: riwayat al-Zuhri daripada `Umar bin `Abd al-`Aziz dan riwayat `Umar bin `Abd al-‘Aziz daripada al-Zuhri
3. Pada tabi’in al-Tabi’in: riwayat Malik daripada al-Awza’i dan riwayat al-Awza’i daripada Malik.

Antara Faedahnya

1. Supaya tidak disangka terdapat penambahan perawi pada sanad
2. Supaya tidak disangka lafaz (‘an) ditukar dengan lafaz (waw)

Kitab-Kitab Yang Terkenal

1. “Al’ Mudabbaj” oleh al-Daruqutni
2. “Riwayah al-Aqran” oleh Abu al-Shaykh al-Ashfahani.

Mustalah Al Hadith – Sesi 34 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 18- Jan-16

AL-MUSALSAL

Definisi:

Pada bahasa:  “al-Musalsal”  ialah kata nama objek “al-Salsalah” iaitu bersambung sesuatu dengan yang lain, daripadanya terbit perkataan “Silsilah al-Hadid” (rantai besi) dinamakan dengan demikian kerana keserupaannya dengan “silsilah” dari sudut pertautan atau persamaan antara juzu’-juzu’.

Pada istilah:  Berterusan perawi-perawi sanad dengan satu sifat atau keadaan para perawi atau juga pada periwayatan.

Huraian Ta’rif

Hadis musalsal iaitu hadis yang perawi-perawi berturut-turut dengan:

1. Berkongsi satu sifat
2. Berkongsi satu keadaan
3. Berkongsi satu sifat periwayatan

Bahagian-bahagiannya

Daripada huraian ta’rif jelas bahawa “musalsal” mempunyai tiga bahagian iaitu:

“Musalsal” dengan keadaan perawi, “musalsal” dengan sifat perawi dan “musalsal”  dengan sifat periwayatan.  Berikut ini penjelasan bagi setiap bahagian tersebut.

1. Musalsal dengan keadaan perawi-perawi

“Musalsal” dengan keadaan perawi-perawi itu sama ada ucapan sahaja, perbuatan sahaja atau kedua-duanya sekali.

1. Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Ucapan

Seperti hadis Mu’az bin Jabal bahawa Rasulullah s.a.w bersabda kepadanya

“Wahai Muaz, sesungguhnya aku menyintaimu maka ucapkanlah setiap kali engkau selesai bersembahyang: Ya Allah, tolonglah aku untuk mengingati, mensyukuri dan mengelokkan ibadat kepada Engkau.” Berlaku tasalsul dalm periwayatan hadis ini dengan kata-kata setiap perwainya, “sesungguhnya aku menyintaimu maka ucapkanlah.

1. Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Perbuatan

Seperti hadis Abu Hurayrah berkatanya,

Rasulullah s.a.w menyilang antara jari-jariku dan bersabda: “Allah menciptakan bumi pada hari Sabtu”

Setiap perawi telah meriwayatkan secara musalsal denga menyilang jari-jari perawi yang meriwayatkan hadis ini daripadanya.

• Musalsal Dengan Keadaan Perawi Secara Ucapan Dan Perbuatan

Seperti hadis yang diriwayatkan Anas katanya Rasulullah s.a.w. bersabda:

“Seseorang itu tidak akan mengecapi kemanisan iman sehinggalah dia beriman dengan taqdir, baik dan buruknya, manis dan pahitnya, dan Rasulullah s.a.w menggenggam janggutnya sambil mengucapkan: “Aku beriman dengan taqdir baik dan buruknya, manis dan pahitnya.”

Setiap perawi telah meriwayatkan secara musalsal dengan menggengam janggut dan mengucapkan, aku beriman dengan takdir baik dan buruknya, manis dan pahitnya.

1. Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi

Sifat perawi merangkumi ucapan dan juga perbuatan:

1. Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi Secara Ucapan

Seperti hadis musalsal dengan bacaan surah al-Saff.  Hadis ini menjadi musalsal kerana setiap perawi mengucapkan, si fulan membacanya dengan cara seperti ini.

Al-`Iraqi berkata: “Sifat-sifat perawi secara ucapan dan keadaan mereka secara ucapan sangat hampir bahkan saling menyerupai”.

1. Musalsal Dengan Sifat-Sifat Perawi Secara Perbuatan

Seperti sama nama-nama perawi seperti musalsal perawi bernama Muhammad, atau sama nama-nama mereka, musalsal fuqaha’ atau hafiz-hafiz hadis atau sama nisbah seperti perawi-perawi Dimashq atau Mesir.

1. Musalsal Dengan Sifat Periwayatan

Sifat periwayatan sama ada berkaitan dengan lafaz-lafaz penyampaian, masa periwayatan atau tempat periwayatan.

1. Musalsal lalfaz-lafaz penyampainan seperti hadis musalsal dengan kata-kata setiap perawinya: saya telah mendengar, si fulan telah memberitahu kepada saya.
2. Musalsal masa periwayatan, seperti hadis musalsal dengan periwayatan pada hari raya.
3. Musalsal tempat periwayatan seperti hadis musalsal tentang dimaqbulkan doa di Multazam.

Hadis Musalsal Yang Paling Utama

Ialah yang menunjukkan kepada bersambung-sambung mendengar tanpa berlaku tadlis.

Faedah:

Mempunyai ketepatan (dabt) tambahan pada perawi-perawi.

Adakah Disyaratkan Ada “Tasalsul” Pada Semua Sanad?

Tidak disyaratkan ada “tasalsul” pada semua sanad kerana kadang-kadang “tasalsul” itu terputus di tengah atau di akhir sanad.  Walau bagaimanapun ulama menyebutkannya sebagai hadis ini “musalsal” setakat si fulan.

Tidak Ada Kaitan Antara “Tasalsul”  Dan Kesahihan

Sedikit sekali hadis musalsal selamat dari kedha’ifan walaupun asal hadis itu sahih bukan melalui jalan “tasalsul”.

Karangan Yang Paling Masyhur

1. “Al-Musalsal al-Kubra” oleh al-Suyuti, mengandungi 85 hadis.
2. “Al-Manahil al-Salsalah Fi al-Ahadith al-Musalsalah” oleh

RIWAYAH AL-AKAABIR `AN AL-ASAAGHIR

Definisi

Dari sudut bahasa: “al-Akabir” jama’ kepada “akbar” iaitu yang lebih tua, “al-Asaghir” jama’ “asghar” iaitu yang lebih muda. Maksudnya ialah periwayatan perawi-perawi yang lebih tua daripada perawi-perawi yang lebih muda.

Dari sudut istilah: Periwayatan seseorang perawi daripada orang yang lebih rendah daripadanya dari sudut umur dan “tabaqah” (kelas atau generasi) atau dari sudut ilmu dan hafalan.

Huraian Definisi

Seorang perawi meriwayatkan daripada orang yang lebih muda daripadanya dan lebih rendah “tabaqah”nya. Rendah pada “tabaqah” seperti periwayatan sahabat daripada tabi’in dan sebagainya.

Atau periwayatan daripada perawi yang kurang ilmu atau hafalan seperti periwayatan seorang alim yang hafiz daripada seorang syeikh walaupun syeikh itu lanjut usia. Bagaimanapun patut diberi perhatian bahawa semata-mata lebih tua atau terdahulu dalam “tabaqah” tanpa ada persamaan pada ilmu daripada orang yang diambil riwayat daripadanya tidak memadai untuk dinamakan “Riwayah al-Akaabir `An al-Asaaghir”. Contoh-contoh berikut akan menjelaskan perkara ini.

Bahagian-Bahagian Dan Contoh-Contohnya

Riwayah “al-Akaabir `An al-Asaaghir” ini dapat dibahagikan kepada tiga bahagian:

1. Perawi itu lebih tua dan tabaqahnya lebih terdahulu daripada orang yang diambil riwayat daripadanya. (Ya’ni di samping ilmu dan hafalan).
2. Perawi itu lebih tinggi kedudukan bukan dari segi usia daripada orang yang diambil riwayat daripadanya. Seperti riwayat hafiz alim daripada syeikh yang tua yang tidak hafiz. Seperti riwayat Malik daripada `Abdullah bin Dinar.( Malik adalah seorang imama dan hafiz manakala Abdullah bin Dinar adalah seorang syeikh, perawi sahaja walaupun dia lebih tua dari Malik)
3. Perawi itu lebih tua dan lebih tinggi kedudukan daripada orang yang diambil riwayat daripadanya yakni lebih tua dan lebih alim. Seperti riwayat al-Barqani daripada al-Khatib.

(Al-Barqani lebih tua dari al-Khatib dan lebih tinggi kedudukan daripadanya kerana beliau seorang sheikh dan gurunya serta lebih alim daripadanya.

Antara Riwayah al-Akabir `An al-Asaghir

1. Riwayah sahabat daripada tabi’in seperti riwayat al-`Abadilah (iaitu empat orang sahabat yang bernama ‘Abdillah iaitu Abdullah bun Umar, ‘Abdullah Bn ‘Abbas, ‘Abdullah bin Az-Zubair ‘Abdullah bin Amr bin al-‘As) dan lain-lain daripada Ka’b bin al-Ahbar.
2. Riwayat tabi’in daripada tabi’- tabi’in seperti riwayat Yahya bin Sa’id al-Ansari daripada Malik.

Faedah mengetahui Riwayah al-Akabir `An al-Asaghir

1. Supaya tidak dianggap orang yang diambil riwayat daripadanya lebih utama dan lebih tua daripada perawi kerana itulah yang biasa.
2. Supaya jangan disangka berlaku pertukaran dan pembalikan dalam sanad kerana kebiasaannya periwayatan itu oleh perawi yang lebih muda daripada yang lebih tua.

Karangan Yang Masyhur

Kitab “Ma Rawahu al-Kibar `An al-Sighar Wa al-Aba `An al-Abna’” oleh Hafiz Abu Ya’qub Ishaq bin Ibrahim al-Warraq yang meninggal dunia pada tahun 403H

Mustalah Al Hadith – Sesi 31 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 27- Dis-16

PERBAHASAN KEEMPAT

Kaifiat Periwayatan Hadis

Yang dimaksudkan tajuk ini ialah kaifiat yang digunakan untuk meriwayatkan hadis dan adab-adab yang perlu dimiliki serta perkara-perkara yang berkaitan dengannya. Sebahagiannya telahpun dibincangkan dalam perbahasan yang lalu. Di sini ada beberapa perkara yang tertinggal:

Adakah harus periwayatan perawi daripada kitabnya apabila ia tidak mengingati apa di dalamnya ?

Ini merupakan perkara yang diperselisihkan oleh para ulama. Ada yang bersikap keras, bermudah dan bersederhana.

Ulama yang bersikap keras menegaskan tidak boleh dijadikan hujah melainkan apa yang diriwayatkan oleh perawi berdasarkan kepada ingatannya.  Pendapat ini dinukilkan daripada Malik, Abu Hanifah dan Abu Bakar al-Saydalani al-Shafi’i.

Ulama yang bersikap mudah dan longgar meriwayatkan hadis daripada catatan-catatan yang tidak dibandingkan dengan naskhah asal atau dengan usulnya, antara mereka ialah Ibn Lahi’ah.

Ulama yang sederhana dan mereka itu mewakili majoriti berpendapat, apabila perawi mencukupi syarat-syarat dalam penerimaan hadis dan membandingkannya, maka harus kepadanya meriwayatkan hadis daripada kitab walaupun kitab tidak ada padanya jika kitabnya itu diyakini selamat daripada penukaran dan pengubahan.  Terutamanya jika perawi itu dari kalangan perawi yang mengetahui berlakunya pengubahan secara umum.

Hukum Periwayatan Orang Buta Yang Tidak Menghafaz Apa Yang Telah Didengarinya

Apabila seorang perawi buta yang tidak mengingati apa yang telah didengarinya meminta pertolongan daripada perawi thiqah untuk menulis hadis yang didengarinya, dicatat dan dijaga tulisannya serta dia amat cermat ketika membaca kepada perawi buta itu dan diyakini selamat daripada perubahan maka sah periwayatannya di sisi kebanyakan ulama hadis.  Perawi buta itu dikira seperti orang buta huruf yang tidak menghafaz.

Periwayatan Hadis Dengan Makna Dan Syarat-Syaratnya

Ulama berbeza pendapat tentang keharusan dan larangannya.

1. Satu golongan ulama hadis, usul dan fiqh telah melarang periwayatan hadis dengan makna. Antara yang berpendapat demikian ialah Ibn Sirin dan Abu Bakar al-Razi.
2. Majoriti ulama salaf termasuk ahli hadis dan ulama usul dan fiqh mengharuskannya termasuklah imam yang empat.

Ulama yang mengharuskan periwayatan secara makna telah meletakkan beberapa syarat:

1. Perawi tersebut hendaklah mengetahui lafaz-lafaz (Arab) dan makna-maknanya.
2. Mahir dengan sesuatu yang mengubah makna lafaz.

Keharusan ini bukan dalam bab penulisan kerana tidak harus meriwayatkan hadis dengan makna dalam tulisan dan tidak harus juga mengubah lafaz walaupun dengan makna yang sama.  Ini kerana keharusan riwayat secara makna itu adalah kerana terpaksa apabila perawi itu tidak mengingati salah satu kalimah.  Setelah periwayatan hadis sudah tetap dan sabit dalam kitab-kitab maka sudah tidak ada lagi keadaan terpaksa untuk meriwayatkan hadis dengan makna.  Bagaimanapun, seeloknya bagi perawi yang menyampaikan hadis dengan makna mengucapkan “atau seperti yang disabdakan”, “lebih kurang seperti itu” atau “lebih kurang sama dengannya”.

“Al-Lahn” : Kesilapan Nahu Dalam Hadis Dan Puncanya

Sebab utama “al-lahn” dalam hadis iaitu salah membaca hadis ialah:

1. Tidak mempelajari ilmu nahu dan bahasa. Oleh itu menjadi kewajipan kepada pelajar hadis mempelajari nahu dan bahasa yang dapat mengelakkannya daripada “lahn” dan “tashif”. Al-Khatib al-Baghdadi meriwayatkan daripada Hammad bin Salamah, “Perumpamaan mereka yang mempelajari hadis tetapi tidak mengetahui nahu adalah seperti keldai yang membawa guni tanpa barli”
2. Mengambil hadis dari buku dan lembaran kertas tanpa melalui guru.

Kita telahpun membincangkan tentang beberapa cara penerimaan dan penyampaian hadis.  Ada di antaranya itu lebih kuat berbanding dengan yang lain.  Metode yang paling kuat ialah mendengar hadis dari mulut syeikh atau yang dibacakan kepada syeikh.  Sewajibnya kepada mereka yang terlibat dengan hadis hendaklah menerimanya dari mulut syeikh yang alim dan tahqiq sehingga terselamat daripada kesalahan dan pengubahan dan tidak sepatutnya pelajar hadis mendapatkan kitab-kitab lalu mengambil daripadanya hadis-hadis dengan menganggap itulah guru-gurunya kerana itu hanya memperbanyakkan silap dan “tashif”.  Oleh sebab itu sejak dahulu lagi ulama menegaskan: “Janganlah diambil al-Quran daripada “mushafi” (orang yang mengambil al-Quran darui mushaf tanpa mempelajarinya dari guru-guru dan qari’) dan jangan diterima hadis daripada sahafi” (orang yang mengambil hadis daripada buku dengan tidak berguru dengan para sheikh hadis).

GHARIB AL-HADITH

Pengertian bahasa

Menurut pengertian bahasa, “al-Gharib” ialah seorang yang berjauhan dari sanak saudaranya. Yang dimaksudkan dengan lafaz ini ialah lafaz-lafaz yang tersembunyi maknanya. “Gharuba” sama timbangan dengan maknanya “ghamuda” (sukar) dan “khafiya” (tersembunyi)

Pengertian Istilah

Lafaz yang sukar yang terdapat dalam hadis yang jauh untuk difahami kerana jarang penggunaannya.

Kepentingan Dan Kesukarannya

Bahagian ini merupakan cabang ilmu yang sangat penting dan amat tercela jika ahli hadis tidak mengetahuinya. Namun demikian seseorang perlu berhati-hati dalam mengharungi bidang ini lantaran kerana kesukarannya. Hendaklah mereka yang memasukinya bertaqwa kepada Allah daripada berani menafsirkan kata-kata Rasulullah s.a.w dengan semata-mata sangkaan dan ulama salaf cukup teliti tentangnya.

Sebaik-baik Penafsiran

Sebaik-baik penafsiran ialah dengan melihat kepada riwayat lain yang menjelaskannya seperti hadis `Imran bin Husayn tentang sembahyang pesakit,:

 “Hendaklah bersembahyang dengan berdiri, jika tidak mampu maka duduklah, jika tidak mampu maka dia berbaring di atas  lambung.”

Lafaz “ `ala janb” itu telah ditafsirkan oleh hadis `Ali dengan lafaznya, di atas rusuk kanannya dalam keadaan mengadap kiblat dengan mukanya.

Kitab-Kitab Yang Termasyhur

1. “Gharib al-Hadith” oleh Abu al-Qasim Ibn Sallam
2. “Al-Nihayah Fi Gharib al-Hadith Wa al-Athar” oleh Ibn al-Athir. Ini adalah kitab gharib hadis yang terbaik.
3. “Al-Durr al-Nathir” oleh al-Suyuti, ringkasan kepada al-Nihayah. 4. “Al-Faiq” oleh al-Zamakhshari.

Mustalah Al Hadith – Sesi 32- Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 3- Jan-16

FASAL KEDUA

ADAB-ADAB PERIWAYATAN HADIS

PERBAHASAN PERTAMA : ADAB GURU HADIS

PERBAHASAN KEDUA : ADAB PELAJAR HADIS

PERBAHASAN PERTAMA

Adab-adab Guru Hadis

Pendahuluan

Oleh kerana menyibukkan diri dengan hadis merupakan cara yang paling utama untuk mendekatkan diri kepada Allah s..w.t. dan tugas yang paling mulia, maka orang yang terlibat dengannya dan menyebarkannya di kalangan orang ramai sepatutnya menghiaskan diri dengan akhlak-akhlak yang mulia dan penampilan yang elok. Dia mestilah menjadi gambaran yang tepat kepada apa yang diajarkan kepada orang ramai di samping terlebih dahulu mempraktikkannya pada diri sendiri sebelum menyuruh orang lain.–

Sifat-sifat utama yang guru hadis perlu menghiaskan diri dengannya:

1. Membetulkan niat dan mengikhlaskannya. Mensucikan hati daripada tujuan-tujuan dunia seperti suka menjadi ketua dan cintakan kemasyhuran.
2. Hendaklah kesungguhannya yang utama untuk menyebarkan hadis, menyampaikan daripada Rasulullah s.a.w. untuk mendapatkan ganjaran pahala yang besar (yakni sebagai melaksanakan perintah Rasulullah s.a.w:”Sampaikanlah daripada aku walaupun sepotong ayat”, dan “Hendaklah orang yang hadir menyampaikan kepada orang tidak hadir”)
3. Tidak menyampaikan hadis di hadapan orang yang lebih utama daripadanya dari segi usia dan keilmuan.
4. Menunjukkan orang yang bertanya kepadanya tentang sesuatu hadis yang ada pada ahli hadis yang lain.
5. Tidak mengelakkan diri daripada menyampaikan hadis kepada seseorang kerana merasakan dia seorang yang tidak ikhlas. Orang itu diharapkan dapat memperbaiki niatnya.
6. Mengadakan majlis untuk menyampaikan dan mengajar hadis apabila sudah berkelayakan kerana itu peringkat periwayatan yang tertinggi (Majlis ini dinamakan dengan majlis “imlaa’ ” hadis yang diadakan pada hari-hari tertentu samada untuk umum atau pelajar-pelajar khusus mengikut kesesuain audiens)

Perkara-perkara Yang Digalakkan Apabila Menghadiri Majlis Mencatatkan Hadis

1. Membersihkan diri, memakai wangian dan menyikat janggut.
2. Duduk dengan tenang dan kelihatan hebat sebagai membesarkan hadis Rasulullah s.a.w.
3. Menghadapkan wajahnya kepada semua peserta majlis dan jangan memberi perhatian kepada individu yang tertentu sahaja.
4. Memulakan majlis dan menutupkannya dengan memuji-muji Allah s.w.t. dan berselawat kepada Rasulullah s.a.w serta berdoa dengan doa yang sesuai dengan keadaan.
5. Menjauhi perkara yang tidak dapat diterima oleh akal hadirin atau hadis-hadis yang tidak difahami oleh mereka.
6. Menyudahkan majlis imlaa’ (membacakan hadis dengan tujuan untuk disalin) dengan cerita-cerita untuk menghiburkan hati dan menghilangkan kejemuan.

Berapakah Usia Yang Sepatutnya Ahli Hadis Tampil Untuk Menyampaikan Hadis?

Terdapat perbezaan pendapat dalam perkara ini.

1. Dikatakan apabila berusia lima puluh tahun, empat puluh tahun dan lain-lain lagi.
2. Mengikut pendapat yang sahih, apabila seseorang itu berkelayakan dan diperlukan maka hendaklah dia mengadakan majlis tanpa mengira usia.

Kitab-kitab Yang Terkenal

1. “Al-Jami’ Li Akhlaq al-Rawi Wa Adab al-Sami’ ” karangan al-Khatib al-Baghdadi.
2. “Jaami’ Bayaan al-‘Ilm Wa Fadlih Wa Ma Yanbaghi Fi Riwayatih Wa Hamlih” oleh Ibn ‘Abd al-Barr.

PERBAHASAN KEDUA

Adab-Adab Pelajar Hadis

Pendahuluan

Yang dimaksudkan dengan adab-adab pelajar hadis ialah pekerti-pekerti tinggi dan akhlak-akhlak mulia yang mesti dimiliki oleh pelajar yang bersesuaian dengan kemuliaan ilmu yang dicarinya, iaitu hadis Rasulullah s.a.w. Di antara adab-adab itu ada yang menyamai adab-adab guru hadis dan ada yang tidak sama.

Adab-Adab Yang Sama Dengan Guru Hadis

1. Memperbetulkan niat dan mengikhlaskan diri kerana Allah dalam menuntutnya.
2. Berwaspada terhadap tujuan mencarinya untuk memperolehi maksud-maksud dunia. Abu Dawud dan Ibn Majah telah mengeluarkan sebuah hadis daripada Abu Hurayrah katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda:

“Sesiapa yang mempelajari satu ilmu yang dicari melaluinya itu keredhaan Allah tetapi dia tidak mencarinya melainkan untuk memperolehi habuan dunia, dia tidak akan mendapati bauan syurga pada hari Kiamat”

1. Beramal dengan hadis-hadis yang didengarinya.

Adab-Adab Khusus Kepada Pelajar Hadis

1. Memohon daripada Allah s.w.t. taufiq, kemudahan, kelurusan dan pertolongan supaya dapat mencatat hadis dan memahaminya.
2. Memberi perhatian sepenuhnya dan mencurahkan segala usaha untuk memperolehi ilmu hadis.
3. Hendaklah memulakan pengajian hadis dengan guru-guru di tempatnya yang paling utama dari segi sanad, ilmu dan agama.
4. Menghormati dan memuliakan guru, ini sebagai memuliakan ilmu itu sendiri. Mencari keredhaan guru dan bersabar dengan kekasarannya jika ada.
5. Menunjukkan faedah-faedah ilmiah yang diperolehinya kepada teman-teman dan saudara-saudaranya dalam belajar dan jangan pula disorokkan. Menyorokkan sesuatu faedah ilmiah adalah perbuatan tercela yang dilakukan oleh pelajar-pelajar yang rendah akhlaknya sedangkan tujuan menuntut ilmu ialah untuk menyebarkannya.
6. Janganlah seseorang itu dihalangi oleh sifat malu dan sombong untuk mendengar dan memperolehi hadis walaupun daripada seseorang yang lebih muda daripadanya atau lebih rendah kedudukannya.
7. Tidak memadai mendengar dan mencatat hadis bahkan perlu kepada pengetahuan dan kefahaman. Jika tidak hanya memenatkan diri sahaja tanpa memperolehi apa-apa faedah.
8. Dari segi mendengar, mencatat dan memahami hadis, maka hendaklah dia mengutamakan Sahih al-Bukhari dan Muslim kemudian diikuti dengan Sunan Abi Dawud, Jami al-Tirmidhi dan Sunan Al-Nasa’i. Setelah itu al-Sunan al-Kubra oleh al-Bayhaqi dan kitab-kitab hadis lain yang diperlukan dalam bentuk masanid dan jamawi seperti Musnad Ahmad dan Muwatta Malik. Selain itu hendaklah dirujuk juga kitab-kitab ‘Ilal al-Hadith seperti “Ilal al-Daruqutni. Berkenaan ilmu rijal, kitab-kitab seperti al-Tarikh al-Kabir oleh Imam al-Bukhari, al-Jarh Wa al-Ta’dil oleh Ibn Abi Hatim, di samping kitab Ibn Makula bagi menentukan sebutan nama-nama perawi. Kitab al-Nihayah pula untuk mengetahui kalimah-kalimah gharib yang terdapat hadis.

Mustalah Al Hadith – Sesi 29 – Ust Mohd Hanief Awang Yahaya – 13- Dis-15

(sambungan) CARA-CARA PENERIMAAN DAN LAFAZ-LAFAZ PEMYAMPAIAN HADIS

Qiraa’ah ‘Ala Al-Syaykh (membaca di hadapan guru)

Majoriti Ulama hadis menamakannya dengan `ard (pembentangan).

Bentuknya: Pelajar membaca sedangkan syeikh mendengar sama ada pelajar itu sendiri membaca atau pelajar lain yang membaca dan dia mendengar, sama ada bacaan itu daripada hafalan atau daripada buku, sama ada syeikh memerhatikan pembaca itu daripada ingatannya atau beliau memegang bukunya sendiri atau perawi thiqah yang lain.

Hukum Periwayatan Dengan Metode Ini

Riwayat dengan metode ini sah tanpa ada khilaf dalam semua bentuk yang dinyatakan di atas kecuali ada pendapat yang dinukilkan daripada sesetengah ulama’ yang terlalu tegas dan pendapat mereka itu tidak diambilkira.

Tingkatannya

Ada khilaf tentang kedudukannya:

1. Sama taraf dengan Sama’. Pendapat ini diriwayatkan daripada Malik, al-Bukhari dan kebanyakan ulama’ Hijaz dan Kufah.
2. Lebih rendah daripada Sama’. Ini diriwayatkan daripada majoriti ulama di sebelah timur dan inilah yang sahih.
3. Lebih tinggi daripada Sama’. Ini diriwayatkan daripada Abu Hanifah, Ibn Abi Dhi’b dan satu riwayat daripada Malik.

Lafaz-Lafaz Penyampaian

Yang lebih cermat: “saya membaca di hadapan fulan” atau “dibacakan di hadapannya dalam keadaan saya mendengar dan dia memperakuinya”

Harus dengan lafaz-lafaz “Sama’ “ tetapi disyaratkan ada lafaz qira`ah seperti haddathana qira’atan `alayh (beliau menceritakan kepada kami secara pembacaan di hadapannya).

Yang umum dipakai di kalangan ulama’ hadis ialah “akhbarana” sahaja.

Ijazah

Definisi: memberi keizinan untuk meriwayatkan hadis secara lisan atau bertulis.

Bentuknya: Syeikh berkata kepada salah seorang pelajarnya: Saya mengizinkan anda meriwayatkan Sahih al-Bukhari daripada saya.

Bahagian-bahagiannya:

Ada beberapa kategori ijazah tetapi di sini penulis hanya akan menyebutkan 5 sahaja daripadanya.

1. Syeikh memberi keizinan kepada orang tertentu untuk riwayat yang tertentu seperti dia mengatakan: Saya memberi kepada anda meriwayatkan Sahih al-Bukhari.  Kategori ini adalah bahagian ijazah tanpa munawalah yang paling tinggi.
2. Syeikh memberi ijazah kepada orang tertentu untuk menerima riwayat yang tidak tertentu seperti dia mengatakan: Saya memberi ijazah kepada anda untuk meriwayatkan hadis-hadis yang saya dengar.
3. Memberi ijazah kepada kepada orang yang tidak tertentu dengan riwayat yang tidak tertentu seperti saya memberi ijazah kepada orang-orang di zaman saya untuk meriwayatkan hadis-hadis yang saya dengar.
4. Memberi ijazah kepada orang yang tidak diketahui atau riwayat yang tidak diketahui seperti saya memberi ijazah kepada anda untuk meriwayatkan kitab sunan, sedangkan dia meriwayatkan beberapa kitab sunan atau saya memberi ijazah kepada Muhammad bin Khalid al-Dimashqi sedangkan terdapat ramai orang yang mempunyai nama ini.
5. Memberi ijazah kepada pihak yang tidak ada sama ada sebagai ikutan kepada orang yang ada seperti, “saya memberi ijazah kepada si fulan dan anak yang akan dilahirkan atau kepada orang yang belum dilahirkan lagi secara berseorangan seperti saya memberi ijazah kepada anak si fulan yang akan dilahirkan”.

Hukumnya

Bahagian yang pertama adalah sahih menurut pendapat majoriti ulama dan dipakai secara berterusan serta harus meriwayatkan dengan cara ini dan beramal dengannya. Beberapa kumpulan ulama pula menganggap cara ini tidak tepat dan ini salah satu daripada dua pendapat yang dinukilkan daripada Imam al-Shafi’i.

Sementara bahagian-bahagian ijazah yang lain, khilaf tentang keharusannya lebih ketara lagi. Bagaimanapun, penerimaan dan periwayatan hadis dengan cara ini (ijazah) merupakan penerimaan dengan cara yang lemah dan tidak sepatutnya bermudah dengannya.

Lafaz-lafaz Penyampaian

1. Yang sebaiknya dengan mengatakan (si fulan telah mengijazahkan kepada saya).
2. Diharuskan dengan lafaz “sama’ “ yang mempunyai ikatan seperti beliau telah menceritakan kepada kami secara ijazah atau dia telah mengkhabarkan kepada kami secara ijazah.
3. Istilah ulama muta’akhkhirin: Lafaz (menyampaikan kepada kami) dan ini dipilih oleh pengarah kitab al-Wijazah.

Al-Munawalah

Bahagian-bahagiannya

Munawalah dengan ijazah. Ini merupakan bentuk ijazah yang paling tinggi secara mutlak. Gambarannya ialah guru menyerahkan kepada pelajar akan kitabnya dan berkata kepadanya: Ini adalah riwayat saya daripada si fulan maka riwayatkanlah daripada saya kemudian beliau memberi milik kepada pelajar itu atau meminjamkannya untuk penyalinan.

1. Munawalah tanpa ijazah. Gambarannya ialah guru menyerahkan kitabnya kepada pelajar dengan hanya mengucapkan ini adalah riwayat yang saya dengar.

Hukum

1. Harus meriwayatkan dengan cara munawalah berijazah dan ini merupakan peringkat periwayatan yang lebih rendah daripada sama’ dan qira’ah ala al-Shaykh.
2. Tidak harus meriwayatkan secara munawalah tanpa ada ijazah. Ini adalah pendapat yang sahih.

Lafaz-lafaz penyampaian

1. Yang lebih baik ialah perawi berkata si fulan telah menghulurkan kepada saya atau menghulurkan dan memberi ijazah kepada saya. Ini sekiranya munawalah itu secara ijazah.
2. Diharuskan dengan lafaz sama’ dan qira’ah yang disebutkan munawalah) atau (memberitahu kepada kami secara munawalah) atau (memberitahu kepada kami secara munawalah dan ijazah)

Al-Kitabah (Penulisan)

Shaykh menulis sendiri hadis-hadis yang didengarinya kepada hadirin atau orang tidak hadir dengan tulisannya sendri atau menyruh orang lain menulis.

Bahagian-bahagian

Kitabah terbahagi kepada dua:

1. Disertakan dengan ijazah seperti (saya memberi ijazah kepada anda apa yang saya tulis untuk atau kepada anda) dan sebagainya.
2. Tanpa disertakan dengan ijazah seperti seperti ditulis untuk si fulan beberapa hadis dan dikirimkan kepadanya tanpa disertakan ijazah.

Hukum

1. Kitabah dengan ijazah: periwayatannya adalah sah dan ia sama kuat dengan munawalah berserta dengan ijazah.
2. Kitabah tanpa ijazah: Sekumpulan ulama menegahnya sementara yang lain mengharuskannya. Pendapat yang sahih di sisi ulama hadis ialah harus dengan cara ini kerana ia menunjukkan kepada makna ijazah.

Adakah Disyaratkan Bukti Kepada Kesahihan Tulisan?

1. Sebahagian ulama mensyaratkan bukti kepada tulisan dengan mendakwa satu tulisan menyerupai tulisan yang lain. Ini adalah pendapat yang lemah.
2. Sebahagian pula mengatakan memadai bagi orang yang menerima tulisan seseorang berbeza dengan tulisan orang lain. Inilah pendapat yang sahih.

Lafaz-Lafaz Periwayatan

1. Dengan menjelaskan sebutan kitabah, seperti kata-kata: “Si fulan telah menulis kepada saya”.
2. Menyebutkan lafaz sama’ dan qira’ah dengan disertakan lafaz kitabah, seperti (si fulan menceritakan atau memberitahu saya kepada secara penulisan).

Al-I’iam (Pemberitahuan)

Bentuknya: Seorang sheikh memberitahu kepada pelajar bahawa hadis ini atau kitab ini adalah riwayat yang didengarnya.

Hukum Periwayatan

Ulama berbeza pendapat tentang metode ini:

1. Harus: ini pendapat kebanyakan ulama hadis, fuqaha’ dan ulama usul.
2. Tidak harus: Ini pendapat ramai dari kalangan ulama hadis dan lain-lain. Inilah yang sahih kerana sheikh memberitahu bahawa hadis itu adalah apa yang diriwayatkannya tetapi tidak harus meriwayatkannya kerana terdapat kecacatan padanya. Namun, sekiranya sheikh memberi ijazah untuk meriwayatkannya maka hukumnya harus.

Lafaz Penyampaian

Perawi berkata (guru saya telah memberitahu kepada saya).

Wasiat

Seorang sheikh mewasiatkan salah satu kitab yang diriwayatkannya pada saat kematiannya atau pengembaraannya kepada seseorang.

Hukum Periwayatan Dengan Cara Wasiat

1. Harus: Ini pendapat sebahagian salaf, bagaimanapun ini tidak tepat kerana sheikh itu mewasiatkan kitab bukan mewasiatkan supaya meriwayatkannya.
2. Tidak harus, Inilah yang betul.

Lafaz-lafaz Penyampaian

Sheikh berkata “Si fulan mewasiatkan kepada saya dengan sekian sekian atau si fulan telah menceritakan kepada saya secara wasiat.

Al-Wijadah

Wijadah dengan “waw” berbaris bawah, kata dasar kepada wajada. Masdar ini merupakan binaan baru yang tidak pernah digunakan oleh orang-orang `Arab.

Bentuknya:

Pelajar mendapati beberapa hadis dengan tulisan sheikh yang meriwayatkan hadis-hadis tersebut dan dia mengenali sheikh itu. Tetapi pelajar itu tidak mendengar hadis daripada sheikh dan tidak juga mendapat ijazah.

Hukum Periwayatan

Periwayatan secara wijadah adalah termasuk dalam hadis munqati’ tetapi dari satu segi ia adalah secara bersambung-sambung.

Lafaz-lafaz Penyampaian

Orang yang menemui hadis itu berkata (saya mendapati tulisan si fulan atau saya membaca tulisan si fulan), kemudian dia menyebutkan sanad dan matan.